زمان: چهارشنبه ۲۶ آذر ۹۹

استاد: جناب آقای دکتر مصطفی رجائی پور (عضو هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد)

سرفصل‌های نشست علمی:

۱- اهمّیت دانش در اسلام ۲- پیدایش علم و دانش

۳-  نمونه روایات درباره اهمّیت علم و دانش ۴ـ آموزه‌های اخلاقی اسلام درباره پژوهش

چکیده نشست علمی:

نشست علمی مبانی اخلاق در پژوهش با حضور استاد ارجمند جناب آقای دکتر مصطفی رجائی پور (عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد) به صورت مجازی و آنلاین در سامانه مدرسه جهت بهره‌بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

استاد نخست به پیدایش علم و دانش و اهمّیت دانش در اسلام و روایاتی در این زمینه بدین شرح پرداختند:

پیدایش علم و دانش با خلقت انسان برابری میکند و همواره بشر درصدد آن بوده که آن را بفهمد و درک کند.

علم و دانش در زندگی انسان دارای جایگاه ویژه ای است. نقش علم در زندگی انسان اینست که راه سعادت، تکامل و راه ساختن را به انسان می‌آموزد.دین اسلام کامل‌ترین دین در میان ادیان الهی است. که به همه جوانب زندگی انسان‌ها نگاهی ویژه دارد و برنامه‌ای کامل برای این منظور در نظر گرفته تا انسانها با عمل به این برنامه به تکامل برسند. نگاهی به آموزه‌های اسلام نشان می‌دهد این دین توجه بسیار زیادی به علم و دانش‌آموزی دارد.

از جمله از روایات بیان شده درباره اهمیت علم و دانش

– قالَ رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:

خَیرُالدنیا والاخرَه مَع العِلم  وَ شرِّ الدنیا والاخرَه مَع الجَهل

خیر دنیا و آخرت با دانش است و شر دنیا و آخرت با نادانی است ( بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۷۰)

– العِلمُ رَاسُ الخَیرِکُلِّه وَ الجَهلُ رَاسُ الشَّرِّ کُلِّه

دانایی سرآمد همه خوبی هاو نادانی سرآمد همه بدی هاست (بحارالانوار، ج۷۴،ص۱۷۵)

 

استاد در ادامه آموزه های اخلاقی اسلام درباره پژوهش را نیز بدین وجه برشمردند:

 

۱- انگیزه الهی: نخستین مسئله ای که پژوهشگران باید توجه کنند به آن اینست که نیت و انگیزه خود را برای خدا خالص کنند و به خاطر جلب رضای خدا و تقرب به درگاه او تحقیق و پژوهش انجام دهند.

۲- توکل به خداوند متعال: از آموزه‌های اخلاقی اسلامی فضیلت توکل است که بر پژوهشگران شایسته است در همه امور زندگی خود از جمله در تحقیقات و پژوهش‌های علمی برخدا توکل کنند.

۳- احترام به پژوهشگران سابق: پژوهش های نو وجدید در حقیقت نتیجه و محصول زحمات و پژوهش های پژوهشگران و دانشمندان گذشته است. و با بهره گیری از یافته ها و پژوهش های محققان گذشته کاروان علم و دانش و اندیشه را پیش میبرند و افق جدید تری به روی خود و بشریت میگشایند.بنابراین برمحقق شایسته اخلاقی است که از دانشمندان و علمای گذشته به نیکی یاد کرده و زحمات آنان را فراموش نکند. چرا که دانشمندان اسبق، اساتید پژوهشگران سابق و پژوهشگران سابق نیز اساتید و راهنمایان دانشوران امروز هستند.

۴- شهامت و شجاعت در پژوهش: پژوهشگر باید در انجام تحقیقات علمی با شجاعت قدم برداشته نباید به دلیل درس از ناتوانی یا مشکلات دیگر و امکانات کم و…از انجام کارهای بزرگ خودداری کند. بلکه باید شجاعانه دنبال حق و حقیقت باشد و با شجاعت از نظریه خود دفاع کند‌. ۵- امانت‌داری: امانتداری در پژوهش رکن مهمی از حیات علمی و تحقیقی می‌باشد. هر پژوهشگر اخلاقا موظف است منبع و مدرک هر مطلبی را که نقل کرده است را ذکر کند.

۶- روحیه حقیقت‌جویی در پژوهش: شایسته است که پژوهشگر همواره روحیه حقیقت جویی داشته و تلاش و زحمت خود را درکشف حقیقت صرف کند. چرا که این حق و حقیقت است که باقی میماند.

۷- پرهیز از کتمان حق: یکی از مهم ترین مسائلی که پژوهشگران باید به آن توجه کنند اینست که نباید حقایق و مسائل واقعی را که نیاز جامعه است کتمان کنند.

۸– پژوهش گروهی و استفاده از مشاوران: از اخلاق پژوهش اینست که تا جایی امکان دارد به صورت گروهی انجام گیرد. چرا که مفیدتر از کارهای فردی و شخصی است.

اهمیت مشورت تاحدی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که صاحب علم لدنی بودند با اصحاب خود مشورت میکردند.

 

 

 

۹-پرهیز ازشهرت طلبی و دنیاخواهی و تمایلات نفسانی: برای پژوهشگران شایسته است که در تحقیقات علمی خود شهرت طلبی و دنیا طلبی بپرهیزند چرا این امور باعث دورشدن انسان از حقیقت و سعادت ابدی میشود.

۱۰- پرهیز از شتابزدگی: از آفات بزرگ پژوهش‌های علمی، شتاب زدگی و عجله بی مورد است. چراکه کمترین آفت عجله اینست که مانع درک صحیح موضوع و یا مساله میشود.

۱۱- پرهیز از دخالت دادن خواسته‌های شخصی و گروهی: محقق و پژوهشگر راستین کسی است که خود را تابع نتیجه تحقیق خود بداند نه آنکه حاصل تحقیق خود را تابع امیال خود گرداند.

۱۲- پرهیز از سرقت علمی: محقق با اخلاق هیچ گاه مطالب دیگران را به اسم خود منتشر نمیکند و حقوق فکری و معنوی افراد دیگر را محترم میشمارد.

۱۳- رعایت اولویت‌ها: پژوهشگر باید به مسائل مهمتر، اساسی‌تر بیشتر اهمیت دهد زیرا مسئولیت‌ها، وظایف دینی و اجتماعی و…پژوهشگران به اندازه‌ای زیاد است که دیگر امکان رسیدن به مسائل غیر ضروروی نیست و گذراندن عمر به مسائل غیر ضروری باعث خسران و ضررهای غیرقابل جبران فردی و اجتماعی میشود. مشخص نکردن اولویت ها باعث سردرگمی خواهد شد.

۱۴- تواضع و فروتنی: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند:

فروتنی جز برسربلندی بنده نیفزاید پس تواضع کنید خدایتان شما را رحمت کند( جامع السعادات،ج۱،ص۳۴۲)

۱۵- کنار نهادن حب و بغض‌ها: شرط اصلی درک حقیقت یک گفتار، یا رفتار و یا مساله‌ای، نداشتن حب و بغض است.

✨ دوستی‌ها ودشمنی‌ها میتواند نگاه‌ها را تغییر داده و اندیشه‌ها را از مسیر اصلی منحرف کند.

۱۶- فهم کامل سپس نقد اندیشه: اولین کار پژوهشگر اینست که باید مطلب را خوب بفهمد.

بنابراین برهیچ کس ازلحاظ اخلاقی شایسته نیست پیش از فهم درست و دقیق یک نظریه و مدعا به صِرف تصوّری مبهم، ضعیف یا احتمالی به نقد آن بپردازد.

۱۷- روحیه انتقادپذیری: شایسته است که پژوهشگران روحیه انتقاد پذیری  داشته باشند و اگر منتقدی حرف حق و مطلب صحیحی را تذکر داد آن را با کمال افتخار بپذیرد و از منتقد تشکر و قدردانی کند.