زمان: ۵شنبه ۲۶ فروردین ۱۴۰۰

استاد:  جناب آقای حامد علی پور

سرفصل‌های نشست علمی:

۱ـ سه مستند قرآنی در اهمیت دعاء ۲- دو دیدگاه مهم در باب نحوه برخورد با ادعیه

۳-  بررسی اجمالی سند دعای گرانسنگ افتتاح ۴ـ تبیین منبع اصلی دعای افتتاح

نخستین جلسه از سلسله نشست‌های تخصصی پژوهشی ادعیه شناسی با عنوان« مآخذ شناسی (یا بررسی سندی) دعای شریف افتتاح»

با حضور جناب آقای حامد علی‌پور (استاد دانشگاه) به صورت مجازی و آنلاین در سامانه مدرسه جهت بهره‌بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان جهت بهره‌بری و آشنایی بیشتر نسبت به ادعیه وارد شده این ماه؛ استاد محترم مباحث خویش را جهت تبیین سند دعای شریف افتتاح بدین شرح بیان نمودند:

نخست با اشاره به آیه‌های مبارکه ۷۷ فرقان، ۶۰ غافر، ۱۸۶ بقره به عنوان سه مستند قرآنی اهمیت دعا را بیان کردند.

در ادامه دو دیدگاه مهم در باب نحوه برخورد با ادعیه را به شرح زیر برشمردند:

دیدگاه اول: عدم نیاز به بررسی سندی ادعیه (اعتبار ادعیه به مضامین نهفته در آنهاست)

ادعیه مشهوره که جزئی از فرهنگ غنی تشیع محسوب می‌شوند، نیازمند به سند و مدرک خاصی ندارند. نفس اینکه در اعصار مختلف علما به این دعاها اعتنا داشته‌اند، گویای اعتبار این روایت است. مثلاً دعای کمیل میراث معنوی تشیع است و مورد تردید نیست و نیاز به مدرک ندارد.

این دعاها دارای مضامین بسیار بلند و معارف بسیار دقیق و عمیقی است که تناسب با غیر امام ندارد و این معارف را از غیر ائمه«علیهم السلام» سراغ نداریم. در مورد دعای ابوحمزه و مناجات شعبانیه و … آیا می‌توانیم نمونه‌های در تاریخ اسلام پیدا کنیم و شخصی از صحابه را داشته باشیم که از این سنخ ادعیه از او صادر شده باشد؟

• اعتبار این ادعیه به حقایقی است که در این ادعیه وجود دارد. سند حجیت و اعتبار هر دعایی به آن مضمون است.

لذا بسیاری از علمای بزرگ اصلاًٌ به دنبال این نبودند که نشان دهند این حدیث و روایت به عنوان دعا از کجا و به چه وسیله‌ای به ما رسیده است.

تسامح در ادله سنن

تسامح در لغت به معنای تساهل و چشم پوشی کردن است. (صحاح اللغه،ج ۱ ،ص ۳۷۶).

مفهوم تسامح در ادله سنن؛ یعنى آسان‌گیرى در مدارک روایاتى که حکایت‌گر آداب و کارهاى مستحبى هستند.

در اصطلاح فقهی، مراد از تسامح در ادله سنن این است که آنچه به عنوان شرایط عمل به خبر واحد، ذکر شده است. مثل (عدالت، اسلام، فراموشکار نبودن و ضابط بودن در نقل) در روایات دال بر سنن معتبر نیست. (رسایل شیخ مرتضی انصاری،ج ۱ ،ص ۱۳۷).

در واقع با روایت ضعیفی که شهرت، توان جبران ضعف آن را ندارد می‌توان استحباب یا کراهت را ثابت کرد.

دیدگاه دوم (مخالفت با نظریه تسامح در ادله سنن)

اول: سنن و آداب و مسائل اخلاقى و ارزشى در پیکره دین و فرهنگ اسلامی جایگاه پرارزشى دارند و بسیارى از باورها و رفتارهاى مردم، بر اساس همین سنتها و مستحبات شکل مى‌گیرد، و آداب مستحبى نیز، از راه روایات به ما رسیده است، آسان‌گیرى در پذیرش این روایات،

زیانهاى جبران ناپذیرى به فرهنگ دین وارد مى‌سازد.

دوم: شمارى از محدثان، بازگو کردن تاریخ زندگی پیامبر و امامان و یاد کرد برجستگیها، برتریها و گرفتاریها و رنجهاى آنان و نیز، دعا و نیایش را در حوزه تسامح در ادله سنن جاى داده و درنگ در اسناد آنها را لازم نشمرده‌اند و دیده مى‌شود که در پى روشن نشدن، مرزهاى تسامح،

تحریفهایى به دین و فرهنگ دینى راه یافته و روایتهاى سست و گاه ناسازوار با سنّت در کتابهاى روایى جاى گرفته است.

بررسی اجمالی سند دعای گرانسنگ افتتاح

شیخ طوسی در کتاب تهذیب(ج ۳، ص ۱۰۸) این دعا را نقل و فرموده: هرشب از ماه رمضان از اوّل آن تا آخر آن، این دعا را بخواند. این جمله بر استمرار این عمل در طول ماه دلالت دارد: “تدعو بهذا الدعاء فی کل لیله من شهر رمضان من اول الشهر الی اخره”

وی در کتاب دیگرش “مصباح المتهجد” نیز آن را آورده است.(ج ۲ ،ص ۵۷۸ .)

تذکر: شیخ طوسی در نقل دعای افتتاح، فقط به خواندن آن توصیه کرده، و نه تنها سندی برای آن نیاورده، بلکه حتّی به امام هم منسوب نکرده است.

علّامه مجلسی هم در شرح تهذیب (ملاذ الاخیار، ج ۵ ص ۱۲۴) فقرات آن را توضیح داده اما درباره‌ی سند دعاء اطّلاعات بیشتری ذکر

نکرده و با نقل کلام سید بن طاوس، نشان داده که در منابع حدیثی، چیز بیشتری نیافته است.

در بحارالانوار هم که همه‌ی یافته‌های حدیثی را از همه‌ی منابع در دسترس، گردآوری کرده منبع دیگری را برای آن ذکر ننموده است.

(بحارالانوارج ۲۴ ،ص، ۱۶۶ .)

در البلد الامین (ص ۱۹۳) و المصباح کفعمی(ص ۵۷۹ ) نیز فقط توصیه به خواندن دعای افتتاح شده است و راوی آن مشخص نشده است.

شیخ عباس قمی نیز در کتاب مفاتیح الجنان اشاره‌ای به سند این دعای شریف نکرده و فقط در ردیف اعمالی که برای شب‌های ماه مبارک رمضان آورده، فرموده است: “یازدهم، بخواند در هر شب از ماه رمضان: اللهمّ انّی افتتح الثناء”.

نکته مهم: اقبال، منبع اصلی دعای سحر(افتتاح)

سید بن طاوس در اقبال با ذکر سندی توضیح داده است که دعای افتتاح از محمد بن عثمان (نائب خاص امام زمان) به دست ما رسیده است. (اقبال ۱/۱۳۸)؛ بنابراین قدیمی‌ترین سند این دعا از سید بن طاووس نقل شده است.

نتیجه: با عنایت به مضامین عالیه دعای مذکور و نیز توصیه و تایید بزرگانی چون شیخ طوسی و علامه مجلسی و… نسبت به این دعای شریف، همچنین مداومت بر خواندن این دعا توسط بزرگان شیعه در طول تاریخ و نیز عدم مخالفت متن دعا با قرآن کریم و اصول عقاید شیعی، این دعا از جهات مختلف معتبر بوده و خواندن آن دارای پاداش و موجب تقرب به ذات اقدس الهی است.

استاد در سخن پایانی بیان کردند؛ آیت الله محمدرضا مهدوی کنی در کتاب ترجمه و شرح دعای افتتاح، ص۲، چنین می‌فرماید:

گر چه این دعاء به حسب ظاهر، از امام معصوم نقل نشده، اما با توجه به اینکه محمد بن عثمان از نواب اربعه، به خواندن این دعا مداومت داشته و نیز با توجه به مضامین عالیه دعاء و اعتماد سید بن طاووس، می‌توان مطمئن بود که این دعا از ناحیه امام زمان(عج) و یا سایر معصومان به دست وی رسیده است.

 استاد همچنین پاسخگوی سؤالات مخاطبین در این زمینه بودند.

 

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید