زمان: ۱۴ شهریور ۱۴۰۰

استاد: جناب آقای حامد علی پور (استاد دانشگاه)

سرفصل‌های نشست علمی:

ششمین جلسه از سلسله نشست‌های تخصصی پژوهشی ادعیه شناسی با عنوان« واکاوی جایگاه لعن و نفرین در قرآن کریم»

با حضور جناب آقای حامد علی‌پور (استاد دانشگاه) به صورت مجازی و آنلاین در سامانه مدرسه جهت بهره‌بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

استاد بحث را با یک نکته با استناد به کتاب ۱۰۰ (رتبه بندی تاثیرگذارترین افراد در طول تاریخ)، تألیف یکی از دانشمندان بزرگ یهودی-آمریکایی به نام مایکل اچ هارات، آغاز نمود، هارات در این کتاب، ۱۰۰ فرد مؤثر در طول تاریخ را به ترتیب از رتبه ۱ تا ۱۰۰ تعیین و به دلیل انتخاب خود و نوع تاثیر و ویژگی هر یک از آنها می پردازد و در این کتاب اولین شخصی که به عنوان رتبه اول در لیست هارات قرار گرفته، پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد.

وی اذعان دارد او در تاریخ تنها مردی است که توانست در مرحله دینی و دنیوی پیروز شود و به همین خاطر او لیاقت دارد که تنها مرد تأثیر گذار در تاریخ بشریت باشد.

استاد در ابتدا جهت تبیین موضوع جلسه معنای اصطلاحی و لغوی لعن را تبیین کردند:

*راندن و دور کردن همراه با ناراحتی.

*لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و توفیق دنیوی و عذاب اخروی است.

*لعن از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است. (مجمع البحرین‌طریحی‌،ج ۶ ‌، ص۳).

در ادامه دو دیدگاه در خصوص لعن و سبّ را بیان نمودند:

دیدگاه اول: برخی سب و لعن را دو مقوله جداگانه و دارای معنای اختصاصی دانسته‌اند. معنای سب را شتم و بیان کلام زشت و معنای لعن را طرد و دور گرداندن از رحمت الهی بیان کرده‌اند. آنان همچنین مدعی‌اند، در قرآن و روایات نیز این دو مفهوم با هم تفاوت دارند و خدا برخی را در قرآن لعن اما از سب آنها نهی کرده است. همانطور که در آیه ۱۰۸ سوره مبارکه انعام بیان شده: «وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ»- «و معبودانی را که کافران به جای خدا می پرستند، دشنام ندهید، که آنان هم از روی دشمنی و نادانی خدا را دشنام خواهند داد». همچنین به آیات دیگری در باب سبّ نیز اشاره کردند.

همچنین در خطبه ۲۰۶ نهج البلاغه: از سخنان آن حضرت است هنگامى که شنید عده‌اى از یارانش به وقت نبرد صفین به اهل شام دشنام می‌دهند: «إِنِّی أَکْرَهُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا سَبَّابِینَ …»؛ «پسند من نیست که شما دشنام دهنده باشید…»

دیدگاه دوم: البته عده‌ای نیز لعن را هم معنای سب دانسته‌اند. (فخلعی، مجموعه گفتمان های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ ش، ص ۲۹۹) .

قابل توجه هست کلمۀ لعن و مشتقات آن ۳۷ بار در قرآن آمده است. و افراد لعن شده در قرآن مجید را بدین شرح معرفی کردند:

۱ـ کافران: «ان اللَّهَ لَعَنَ الْکَافِرِینَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِیر ا»،  (۶۴ /احزاب)

۲ـ کسانی که حقایق دین را کتمان می‌کنند: «إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتَابِ أُولَئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ» (۱۵۹ /بقره)

۳ـ ظالمان: «یَوْمَ لَا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَهُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ (۵۲ /غافر)

۴ـ دروغگویان: «وَالْخَامِسَهُ أَنَّ لَعْنَتَاللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ.»؛ (نور/ ۲۴)

۵ـ شیطان: «وَإِنَّ عَلَیْ کَلَعْنَتِی إِلَى یَوْمِ الدِّینِ»؛ (۷۸ /ص)

۶ـ قتل عمدی انسان مؤمن: «وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِن ا مُتَعَمِّد ا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِد ا فِیهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابا عَظِیم»ا. (۹۳ /نساء)

۷ـ آزار رساندن به پیامبر اکرم«صلی الله علیه و آله سلم»: «إنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهمُ اللّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرهِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابا مُهِینا». (۵۷ /احزاب)

۸ـ فساد در زمین-قطع رحم: «فَهلْ عَسَیْتُمْ إِ نْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ –أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهمْ وَ أَعْمَى أَبْصَارَهُمْ»؛ (۲۳ /محمد).

۹ـ نسبت دادن موضوعات خلاف عفت به زنان پاکدامن: «إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَلَهُمْ عَذَاب ٌعَظِیمٌ»؛ (۲۳ /نور)

۱۰ـ نفاق: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ»؛ (۶۸ /توبه)

۱۱ـ نقض عهد و پیمان: «فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَه»؛ (۱۳ / مائده)

۱۲ـ ایجاد ترس و دلهره در قلب مؤمنان: «لئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَایُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلا مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلا»؛ (۶۰/۶۱ احزاب)

۱۳ـ بنی امیه: «و َإذْ قُلْنَا لَکَ إِنَّ رَبّکَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْنَاکَ إِلَّا فِتْنَه لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَهَ الْمَلْعُونَهَ فِی الْقُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا یَزِیدُهُمْ إِلَّا طُغْیَانا کَبِیرا». (۶۰ /اسراء)؛ برخی از مفسران شیعه، مراد از شجره ملعونه را بنی امیه دانسته‌اند. (برای نمونه نک طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ ق، ج۶، ص ۴۹۴ ؛ طبرسی جوامع الجامع، ۱۴۲۰ ق، ج ۲ ، ص ۳۸۱)

برخی از مفسران اهل سنت نیز با استناد به روایتی، بنی امیه را مصداق شجره ملعونه معرفی می‌کنند. (برای نمونه نک آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ ق، ج ۱۵ ، ص ۱۰۷)

در نتیجه مباحث بیان شد: خداوند متعال در قرآن کریم در موارد متعددی گروهی را لعن و نفرین کرده است که این دلیلی بر مشروعیت به کار بردن این واژه به صورت اصل اولی می‌باشد. در قرآن با اینکه از سبُّ نهی شده است؛ ولی نه تنها هیچگاه از لعن نهی نکرده است؛ بلکه خود بارها عده‌ای را لعن کرده است.

استاد همچنین به عنوان ارائه یک فعالیت پژوهشی سؤالی بدین مضمون مطرح کردند: ارتباط ذکر سجده پایانی زیارت عاشورا با متن و مضامین زیارت عاشورا را بیان نمایید؟

و ایشان جهت مطالعات بیشتر پژوهشگران سه کتاب مهم را معرفی نمودند:

📗 کتاب آثار و برکات زیارت عاشورا، تألیف آیت الله عزیزی

📗کتاب بررسی اسناد زیارت عاشورا، تألیف آیت الله سبحانی

📗 کتاب درسهایی از زیارت عاشورا، تألیف جواد محدثی

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید.