زمان: ۳۰ آبان ۱۴۰۰

استاد: خانم زهرا مؤمنی (مسئول آموزش سطح سه و استاد حوزه)

سرفصل‌های نشست علمی:

۱ـ معرفی اجمالی اثر ۲ـ ضرورت انتخاب موضوع برای کتاب ۳- تفاوت موارد خمس از نظر شیعه و اهل سنت

۴ـ محکم‌ترین استناد روایی و قرآن در این مسئله ۵ـ تغییرات مصرف خمس از زمان ائمه تا کنون ۶ـ چگونگی پرداخت خمس در حال حاضر و اهمیت آن

چکیده مطالب:

جلسه معرفی کتاب «خمس ارباح مکاسب از دیدگاه امامیه» با حضور  مؤلف کتاب خانم زهرا مؤمنی و مجری کارشناس خانم سمیه حسین پور به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره بری اساتید و طلاب در جمع ایشان برگزار گردید.

جهت معرفی کتاب مذکور سوالاتی که از جانب مجری کارشناس مطرح شد و صاحب کتاب پاسخگو بودند به شرح زیر می باشد:

*معرفی اجمالی اثر

کتاب در چهار فصل نگارش شده است: فصل اول در مورد اثبات حکم خمس ارباح مکاسب است که بعد از بیان تعریف لغوی و اصطلاحی خمس ارباح مکاسب و همچنین بیان موارد خمس، تاریخ چگونگی نزول حکم خمس ارباح مکاسب با سه دلیل ثابت شده است: قرآن، سنت، اجماع.

فصل دوم در مورد مصارف خمس ارباح مکاسب بحث شده که در این فصل چگونگی مصرف خمس از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تا عصر حاضر مورد بررسی دقیق قرار گرفته است و ثابت شد که چگونگی مصرف خمس به دلایل تاریخی تغییراتی شگرفی داشته است و یکی از بانیان اصلی این تغییر شیخ اعظم انصاری بوده است. و بعد در مورد نظریات چهارگانه خمس بحث شده و وجه الاماره بودن ثابت شده است. در فصل سوم شبهه تحلیل خمس مطرح شده و به آن پاسخ داده شده است و در فصل چهارم در مورد آثار و اهمیت خمس با استناد به روایات بحث شده است.

*ضرورت انتخاب چنین موضوعی برای کتاب

خمس یکی از مهم‌ترین درآمدهای حکومت اسلامی است و جایگاه بسیار رفیعی در رسیدن حاکم جامعه به اهداف بلند اسلامی دارد اگر خمس مخصوصاً خمس ارباح مکاسب در جامعه جا بیفتد هر فرد خود را ملزم به پرداخت خمس بداند بسیاری از مشکلات اقتصادی حکومت اسلامی و مردم جامعه حل می‌‌شود مخصوصاً اگر واقعاً جامعه وجه العماره مالیات عمومی را که خمس تبیین می‌شود اجرا کند.

*معنای خمس ارباح مکاسب خمس منفعت کسب‌ها می‌باشد.

* تفاوت موارد خمس از نظر شیعه و اهل سنت

هفت مورد خمس از نظر شیعه: غنیمت، معدن، گنج، جواهر که از غواصی باشد، مال حلال مخلوط حرام، اگر ذمی از مسلمانان زمینی خرج کند، منفعت کسب‌ها.

خمس از دیدگاه اهل سنت: غنیمت، رکاز(گنج) سیوب( معدن طلا نقره) در منفعت کسب‌ها زکات را یک چهلم می‎‌دانند.

*عمل به خمس ارباح مکاسب در حال حاضر به لحاظ جامعه شناختی

در حال حاضر مخصوصاً متدینین؛ خصوصاً زمان سفر حج واجب، به این وظیفه عمل می‌کنند.

*محکم‌ترین استناد روایی و قرآن در این مسئله آیه ۴ سوره انفال و آیات و روایات زیادی در تاکید خمس که نه روایت تاکید شده است.

*دلایل دیگری جز آیات و روایات در مورد اثبات خمس ارباح مکاسب

اجماع اگر چه دلیل جداگانه‌ای نیست دقت موید است به جز قدیمیترین ابن عقیل عمان، ابن جنید اسکانی، ص۴۰٫ که بررسی شده در کتاب و نتیجه این شده این  دو عالم بزرگوار هم در این مسئله احتیاط کرده‌اند فقط قائل نیستند خمس ارباح مکاسب از ضروریات دین است.

* تعلق خمس ارباح مکاسب به سود بانکی  بعد از اخراج مؤونه و سر سال خمسی می‌باشد.

* تغییرات مصرف خمس از زمان ائمه تا کنون

تغییرات بسیار زیاد بوده؛ که در فصل دوم کتاب تغییرات مصرف خمس از زمان پیامبرصلی الله علیه و اله تا حال حاضر بررسی شده است که در نتیجه تبیین شده در زمان پیامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» به صلاح دید خود نصف خمس را مصرف آن چه می‌دانستند می‌کردند و نصف آن را به سادات فقیر می‌دادند ولی بعد از غیبت کبری بسیاری از علما چنین جراتی نداشتند که خود را مصرف کننده بدانند و و فتوا به  تحویل از خمس به دست ثقات یا دفن

 

خمس می‌دادند تا به دست امام برسد اما وقتی غیبت طولانی شد فتوا کم‌کم عوض شد اول نصف خمس را مصرف سادات می‌کردند اما باز هم از سهم امام احتیاج داشتند تا اینکه شیخ اعظم جرات پیدا کرد و بیان کرد که اگر امام می‌بود باید ببینیم که خمس مصرف چه می‍‌‌‌شد. وکیل امام موظف بر اقامه دین است نصف خمس را صرف طلاب می‌کردند و در حال حاضر اصلا  دست علما در خمس باز است.

*چگونگی اثبات وجه العماره بودن در مصرف خمس و فایده وجه العماره بودن

در کتاب صفحه ۷۳ چهار نظریه مطرح شده است و سه نظریه با دلایل متقن رد شده است و فقط یک نظریه مورد قبول قرار گرفته که نیمی از خمس ملک مقام ولایت امام و نیمی از خمس ملک مقام ولایت امام و نیمی از خمس ملک عناوین سادات باشد با قبول این نظریه وجه العماره بودن در مورد خمس ثابت می‌شود و حدیثی از امام علی علیه السلام ص۸۰٫ این مورد را تایید می‌کند و این اصطلاح از این حدیث گرفته شده است.

* آیا اختصاص نیمی از خمس به بنی‌هاشم تبعیض نیست؟

خیر، مصرف اصلی زکات جهت عموم فقرا است و با توجه به حرمت منتسبین به پیامبر صلی الله علیه و آله فقط جهت حفظ کرامت و عزت فقرا سادات محل رفع حاجات متفاوت است و مسلما این دارای حکمت‌های زیادی است.

*چگونگی پرداخت خمس در حال حاضر

به مراجع پرداخت می‌شود پس سهم امام و طلاب دارای اجازات خاص هست و سهم سادات به سادات نیازمند داده می‌شود از جمله مراجع نظر آیت الله سیستانی

دو کتاب از تحلیل خمس در زمان پیامبر و تمام ائمه علیه السلام بررسی شده است موجود است و ثابت شده هم از زمان پیامبر هم بعضی از ائمه مانند امام علی علیه السلام برای افراد خاص یا همه شیعیان تحلیل شده و همان طور که شواهد زیاد وجود دارد دارد که خمس ارباح مکاسب از زمان امام زمان عجل الله هم مسلم است و توقیع امامی در دست است که پرداخت خمس تاکید شده است. ص۱۱۷٫ اما یک توقیع از امام زمان وجود دارد که بعضی به استناد همین توقیع قائل به تحلیل خمس شده اند. ص۱۱۹٫ و تحلیل ناظر به حکم کنیزان است ( تحلیل منات)

*اهمیت پرداخت خمس و نتیجه کلی از تحقیقات و  یافته‌های حاصل از پژوهش

پرداخت خمس:

الف) آثار فردی: پاکی مال، پاکی نسل، برکت درر رزق، مشمول دعای معصومین، از بین بردن صفت بخل و حرص حب مال، رعایت حق الناس، تطهیر باطن، رهایی از کیفر، ذخیره در قیامت.

ب) آثار اجتماعی: زیادی دارد مانند عدالت اجتماعی.

پرداخت نکردن خمس:

الف) آثار مادی: عدم عدالت اجتماعی، و در روایات است کسی که حق خدا را ادا نکند چند برابر آن مال را در راه معصیت و گرفتاری می‌رود.

ب) آثار معنوی: عذاب الهی، دشمن ائمه و غاصب و ظالم و ستمگر، گناه کبیره ، نشانه نفاق.

آداب: قصد قربت، سر سال خمسی، آشکارا، اگر مستقیم به سید بدهید با احترام و دقیق خمس را حساب کنید.

*معرفی متون جهت مطالعه پژوهشگران علاقمند در این عرصه

کتاب خمس شیخ انصاری، خمس چالش ها و راهکارها.ص۹۱٫ توضیح المسائل شریف کاشانی، ص۱۰۸٫ خمس و انفال فاضل لنکرانی.