زمان: ۲۹ آبان ۱۴۰۰

استاد: حسین پور

سرفصل‌های نشست علمی:

چکیده مطالب:

نشست علمی «مفهوم شناسی واژه قلم در هندسه موضوعی آیات قرآن» از سلسله نشستهای واژه‌های قرآن محور با حضور خانم سمیه حسین‌پور به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

استاد در ابتدای جلسه در تبیین مفهوم شناسی اشاره نمودند که واژه «قلم» در قرآن کریم چهار مرتبه در سوره‌های قلم/۱، آل عمران/۳، لقمان/۲۷ و علق/۴ ذکر شده است.

با مروری کوتاه به منابع لغوی گویای این نکته است که واژه «قلم» به معنای ابزار نوشتن، آن چه که به وسیله آن می‌نویسند، آمده است.

از دیگر واژه‌های هم استا و مرتبط در سوره قلم واژه«یسطرون» از «سطر» می‌باشد که به نوعی معنای قلم را تبیین می‌نماید.

آیات دارای واژه قلم

«ن والْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ «نون، سوگند به قلم و آنچه مى‌نویسند. (قلم/۱)

« الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ» همان کس که به وسیله قلم آموخت.(علق/۴)

« وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَهٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَهُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» و اگر آن چه درخت در زمین است قلم باشد و دریا را هفت دریاى دیگر به یارى آید، سخنان خدا پایان نپذیرد. قطعاً خداست که شکست‌ناپذیر حکیم است.(لقمان/۲۷)

« ذَلِکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیْکَ وَمَا کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَمَا کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ» اینها از خبرهاى غیب است که به تو وحى مى‌کنیم و گرنه آنگاه که قرعه زدند تا چه کسى از میانشان عهده‌دار نگهدارى مریم شود، و آنگاه که کارشان به نزاع کشید، تو در نزدشان نبودى.(آل عمران/۴۴)

ارتباط محتوایی واژه قلم در سوره های مطرحه

با تأمل در محتوای سوره‌های قلم، علق، لقمان و آل عمران و مسائلی که در هر یک از آنها مطرح شده است می‌توان به این نکته دست یافت که بین سوره‌های مطرحه و در نهایت آیات تناسب محتوایی داشته است که نیازمند تامل و تدبر بیشتری می‌باشد.

به نوعی که دو سوره قلم و علق که واژه قلم به منحصراً در آنها آمده است به نوعی بیانگر عظمت و نقش قلم در زندگی بشر است و با دید تعظیم به انسان و خلقتش نگریسته است. مصداق اتم و اکمل این بزرگداشت را در شخص اول اسلام و الگوی اخلاق حسنه نبی مکرم اسلام محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم بیان می‌کند به عبارتی در تسلای قلب نبی مکرم نسبت به تهمت‌هایی که به ایشان زده و شد و عاقبتی که برای تکذیب کنندگان مشخص است، می‌پردازد.

آیه‌های سوره‌های لقمان و آل عمران که با جمع اقلام به کار رفته است در واقع با دقت در معنای آن، ظرافت معنایی آن مشخص می‌شود که از باب مصداق همان قلم و کاربردهایش را مد نظر دارد ولی به تناسب بحث آیات و ارتباط آنها با هم به ویژه واژه‌هایی که قبل و بعد واژه قلم به کار رفته است می‌توان گفت که دارای همپوشانی خاصی است و کابرد اقلام و اشجار یا اقلام در جهت قرعه یا تیر همان قلم را تایید می‌کند.

در بیان عظمت واژه قلم همین بس که بشریت از زمانی که پا به عرصه وجود نهاد نیازمند ثبت و نگارش بود تا آموخته‌ها و علم را ثبت نماید تا برای آیندگان میراث گران بهایی را به یادگار گذارد. از این رو در دوه‌های متعدد این حفظ و همت به صور متعدد بوده است که نمونه بارز آن را در سوره قلم داریم. از این رو حلقه ارتباطی انسانها در تمام قرون محکم و محکمتر می‌شود و این شیوه می‌بایست ادامه یابد.

اما نکته مهمتر این که در ورای این نعمت بزرگ و برگزیده که به انسان‌ها هدیه شد حفظ عظمت، تکریم و ارزش‌های انسانی و اخلاقی بود که از پیامبر گرامی‌مان برای ما به یادگار ماند که تا عصر حاضر از آن یاد می‌شود. صبر و مدارای پیامبر رحمت، خلق عظیم ایشان، تسلط به قرآن و … که از قدرت نگارننده این نوشته بر شماری آن خارج است.

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید.