زمان: ۲۸آذر ۱۴۰۰

استاد: خانم حسین پور

سرفصل‌های نشست علمی:

۱ـ  مفهوم شناسی واژگان پژوهش، تفکر، تعقل، تدبر، سیر، سؤال و نظر در لغت

۲ـ مفهوم شناسی واژگان پژوهش، تفکر، تعقل، تدبر، سیر، سؤال و نظر در  اصطلاح

نشست علمی « مفهوم شناسی واژه پـژوهش در هندسه موضوعی آیات قرآن » از سلسله نشستهای واژه‌های قرآن محور با حضور خانم سمیه حسین‌پور به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

استاد در ابتدای جلسه به تبیین مفهوم شناسی واژگان پژوهش، تفکر، تعقل، تدبر، سیر، سؤال و نظر در لغت با استناد به کتب معتبر لغوی پرداخته و در تعریف اصطلاحی پژوهش اذعان داشتند که فرآیندی نظامند است، که مستدل،روشمند، آگاهانه، مساله محور می‌باشد و  به کشف حقیقت منجر می‌شود. (محمد،العربی‌الخطابی، موسوعه التراث‌الفکری‌العربی‌الإسلامی، ج۲، ص۷۶۳؛ احمد، پاکتچی، روش تحقیق با تاکید بر حوزه علوم قرآن و حدیث، ج۱، ص۱۸)

در تبیین واژه سیر ذکر کردند این واژه «۲۲ بار» در قرآن ذکر شده (محمد فواد، عبد الباقی، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ص۳۷۴) گرچه در معنای اولیه واژه سیر، مفهوم گردش مدنظر است اما غالب آیاتی که واژه «سیر» در آنها به کار رفته است، حالت امری دارند و مخاطب را به حرکت متفکرانه دعوت می‌نمایند. کاربرد این واژه در آیات قرآن اهدافی همچون هدایت و تربیت، عبرت پذیری، درک معاد و شبهه زدایی را دنبال می‌نماید.

با استناد به آیه «قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُکَذِّبین»(انعام/۱۱)؛ توجه به کاربرد افعال امری «قل»، «سیروا» و «انظروا» در کنار یکدیگر بیان کننده حرکت هدفمندی است که به پندپذیری منتهی می‌شود. از طرف دیگر، در این آیه شریفه دو واژه «سیر» و «تعقل» در کنار هم آمده است، از این‌رو، این آیه ما را به مفهوم پژوهش رهنمون می‌سازد.

در تبیین واژه تفکر ذکر کردند این واژه «۱۸ بار» در قرآن تکرار شده.(محمد فواد، عبد الباقی، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ص۵۲۴)

آیه «أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّهٍ»؛ (روم/۸؛ أعراف/ ۱۸۴، رعد/ ۳، بقره/ ۲۱۹- ۲۲۰، سبأ/ ۴۶  ) به معنای اندیشه، به کار رفته است.

در تبیین واژه تعقل ذکر کردند این واژه و مشتقاتش«۴۹ بار» در قرآن بکار رفته؛ .(روم/۸؛ أعراف/ ۱۸۴، رعد/ ۳، بقره/ ۲۱۹- ۲۲۰، سبأ/ ۴۶)

از میان این آیات برخی همچون آیات مختوم به «أَفَلا تَعْقِلُونَ»(آل‏عمران/ ۶۵، أنعام/ ۳۲ ،…)؛ و «لعلکم تعقلون» ( غافر / ۶۷، زخرف / ۳،…)؛ مخاطب را به دلیل عدم استفاده از عقل، در مسیر دانستن، مورد توبیخ قرار داده است، چرا که هدف اصلی از توبیخ و سرزنش، در این آیات تشویق به تعقل می‌باشد. سبک بیانی قرآن در دعوت مردم به تعقل، متنوع است؛ گاهی با تمنی در جهت تبیین آیات موجود در هستی، است، گاهی با طرح داستان انسان را در مسیر اندیشه قرار می‌دهد و گاهی نیز از آنها، دقت در احوال گذشتگان را می‌طلبد.

در تبیین واژه نظر ذکر کردند این واژه و مشتقاتش«۱۲۵ بار» در قرآن بکار رفته؛ گرچه در ظاهر به معنی مطلق «نگاه کردن» می‌باشد، اما لغت شناسان معانی دیگری همچون «متحیر بودن در امور»، «بصیرت»( حسین بن محمد راغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن ، ص۸۱۲) و «نگاه با تامل در زندگی مادی و معنوی» را برای این واژه بیان نموده‌اند.

اهداف اصلی آیات مد نظر، تبیین آیات الهی، رسیدن به درک عظمت خداوند متعال، پرورش روح توحیدی و عبرت پذیری است.

در تبیین واژه تدبر ذکر کردند این واژه «۴۹ بار» در قرآن بکار رفته؛ تدبر در لغت یعنی «اندیشیدن در عاقبت امور و تفکر و تامل در آن». در بیان وجه تشابه تدبر با پژوهش می‌توان گفت: کشف حقیقت نقطه مشترک این دو واژه است، چرا که در تدبر هدف، رسیدن به معنا و مقصود اصلی خداوند است، به عبارتی دیگر تدبر به کشف حقیقت منتهی می‌شود.

واژه تجسس تنها یک بار در قرآن- سوره حجرات- ذکر شده است.(محمد فواد، عبد الباقی، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم،ص۱۷۰) «تجسّس» از جسس به معنای «شناخت و خبردادن از روی تدبیر»می باشد.( حسن مصطفی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۹۱)

واژه سیح «یک بار» و تنها در سوره توبه آمده است(محمد فواد، عبد الباقی، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم،ص۳۷۴) واژه سیح در قرآن همانند واژه سیر با مفهوم پژوهش تناسب داشته باشد، لکن با مطالعه برخی تفاسیر مفهوم سیح در این آیه، به کشف حقیقت نمی‌انجامد، از این رو، این واژه با مفهوم پژوهش همسانی ندارد.

در خاتمه با ترسیم نمودارهایی فراوانی هر واژه در قرآن و فراوانی هر واژه در هر سوره از قرآن را ارائه نمودند.

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید.