زمان: ۲۴ آذز و ۱۱ دی ۱۴۰۰

استاد:خانم زهرا مؤمنی

سرفصل‌های نشست علمی:

۱ـ  تحلیل خمس بخصوص خمس ارباح مکاسب در سنّت ۲ـ نحوه ادای خمس مال در هر دوران از ائمه با استناد به روایات وارده

۳ـ دوران غیبت صغری(چهار نائب خاص امام در دوران ۶۹ ساله غیبت صغری) و دوران غیبت کبری ۴ـ دلایل عدم تحلیل خمس

چهارمین و پنجمین جلسه نشست علمی با موضوع «بررسی تحلیل خمس ارباح مکاسب از دیدگاه امامیه» از سلسله نشستهای علمی با عنوان خمس ارباح مکاسب از دیدگاه امامیه با حضور خانم زهرا مؤمنی به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

استاد در ابتدای جلسه خلاصه‌ای از مباحث جلسات پیشین را برای تقریب ذهن مخاطبان به مبحث بیان داشتند؛  اصل وجوب خمس در کتاب خدا ثابت است و کسی در اصل تشریع آن از طرف خداوند شکی ندارد، از نظر علمای امامیّه، حکم وجوب خمس بنابر کتاب خدا و سنّت در ارباح مکاسب هم جاری است و علمای امامیّه در اصل وجوب خمس ارباح مکاسب ادعای اجماع دارند. یکی از مسائل مهم و بحث بر انگیزی که در مورد حکم وجوب خمس در طول تاریخ

اسلام مطرح شده، مسئله «تحلیل خمس» است.

معنای تحلیل خمس، تحلیل خمس بخصوص خمس ارباح مکاسب در سنّت و در هر دوران به صورت مختصر با استناد به روایات وارده به نحوه ادای خمس مال اشاره گردید.

دوران پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»: خمس غنایم جنگی را از مجاهدان بلا فاصله یا با تاخیر یک ساله از زمان وجوب حکم خمس به وسیله قرآن، مطالبه و دریافت شده است « در دریافت و مطالبه خمس«معادن و گنج» شواهدی وجود دارد.

 دوران خلفا: خمس غنایم دار الحرب به بیت المال پرداخت می‌شده و خزانه‌ی بیت المال در آن زمان از خمس غنایم دار الحرب، جزیه و خراج و زکات بیش از حد غنی بوده است البته احتمال این که از گنج و معدن، خمس آن دریافت می شده است وجود دارد اما به یقین، خمس ارباح مکاسب در دوران این سه خلیفه از مسلمانان مطالبه و دریافت نشده است.

 دوران امام علی علیه السلام: با توجه به غصب خلافت ظاهری روایاتی در مورد تحلیل خمس از امام علی علیه السلام وجود دارد که این روایات یقینا تحلیل خمس را ثابت می‌کند و با توجه به اینکه شواهدی در دست نیست که در زمان حکومت ظاهری خمس ارباح مکاسب مطالبه شده است این تحلیل را شاید بتوان تعمیم داد.

 دوران امام حسن علیه السلام  تا امام باقر علیه السلام: با توجه به غصب خلافت ظاهری از سال ۴۰ هجری قمری تا ۱۶ سال قبل از شهادت امام صادق ع بعنی سال ۱۲۳ ه ق بنی امیه حکومت میکردند با توجه به اینکه امام علی علیه السلام عملا خمس را تحلیل کرده بودند و از شیعبان مطالبه نکردند و شرایط هم تا زمان امام باقر ع مساعد نبود ائمه ع مطالبه خمس را به شرایط مساعدتری واگذار کردند.

  دوران صادقین علیهما السلام: بنابر استناد به روایات رسیده از این دو امام بزرگوار می توان گفت که: دوران ایشان نقطه عطفی در تبلیغ، مطالبه و دریافت خمس ارباح مکاسب محسوب می‌شود.

دوران امام موسی کاظم علیه السلام: خمس ارباح مکاسب مطالبه و دریافت میشده است.

دوران امام رضاعلیه السلام: ایشان چنین درجواب کسانی که از ایشان درخواست تحلیل خمس ارباح مکاسب را داشتند، به صراحت عدم تحلیل در خمس ارباح مکاسب را تذکر داده و مزایای دادن خمس را بیان و حتی گاهی با عبارات شدید اللحنی تقاضا آنان را رد می‌کردند.

دوران امام جوادعلیه السلام: خمس ارباح مکاسب مطالبه و دریافت می شده است

 دوران امام هادی علیه السلام  و امام عسکری علیه السلام: هرگاه مقتضیات زمانی مناسبی ایجاد می‌شد ضمن بیان احکام خمس ارباح مکاسب آن را از شیعیان مطالبه و دریافت می‌کردند.

دوران امام زمان علیه السلام

در موضوع تحلیل خمس مخصوصاً خمس ارباح مکاسب، بررسی دوران امامت امام زمان عج برای شیعیان بسیارحایز اهمیت داست چرا که از زمان امامت امام زمان عج تا کنون، ایشان متولی اصلی خمس محسوب می شوند، بنابراین، حکم وجوب پرداخت خمس یا حکم عدم وجوب پرداخت خمس [تحلیل خمس] در حال حاضر به نظر ایشان بستگی تام دارد و اگر بتوان با دلایل محکم ثابت کرد که ایشان پرداخت خمس را از عهده شیعیان خود برداشته‌اند، ثابت خواهد شد که در حال حاضر پرداخت خمس واجب نمی‌باشد و الا فلا.

دوران غیبت صغری و دوران غیبت کبری:

چهار نائب خاص امام در دوران ۶۹ ساله غیبت صغری:

ابو عمرو عثمان بن سعید عمری: از یاران مورد اعتماد و دو مسئولیت خطیر ایشان: در عین حالی که وجود امام را برای شیعیان ثابت کند، کاری کند که اصل وجود امام برای حکومت ثابت نشود، مخفی بودن کانون وکالت، جمع آوری خمس از شیعیان

ابو جعفر محمد بن عثمان عمری: در زمان وزارت عبدلله بن سلیمان که ضد علوی معتصبی بود کانون وکالت توسط جاسوسانی که به عنوان پرداخت خمس نفوذ کردن آشکار شد در چنین اوضاعی بود که نامه‌ای از امام زمان عج به دست نایب خاص ایشان رسید که در آن دستور داده بودند که همه وکلای

ایشان از اخذ هر وجهی حتی خمس خودداری کنند.الهامی، ص ۹۴ .

از اول دوران غیبت صغری یعنی سال دویست و شصت ه ق تا حدود سال دویست و هشتاد و دو هجری قمری، وکلای امام زمان عج وجوهات شرعی شیعیان بخصوص خمس را جمع آوری و به امام تحویل می شده است و احتمالا تا به خلافت رسیدن« مقتدر عباسی» در سال دویست و نود و پنج ه ق خمس تحلیل شده است. همچنین به توقیع امام عج در مسأله تحلیل خمس اشاره شد.

ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی: خاندان نوبخت در این دوران، در دستگاه خلافت بنی عباس نفوذ زیادی داشتند و از این نفوذ به نفع شیعیان استفاده می‌کردند. الهامی، ص ۱

ابوالحسن علی بن محمد سمری: بر طبق روایت «صدوق» وکلای شهرهای مختلف وجوهات شرعی را به ایشان تحویل می دادند.

دلایل عدم تحلیل خمس:

۱ـ توقیع تحلیل خمس با دو توقیع دیگر امام که در تأکید وجوب پرداخت خمس صادر شده است در تعارض است.

۲ – عمل به تحلیل خمس منافی اجماع علما و منافی حکم عقل و حکمت تشریع در آن است. مکارم، انوار الفقاهه، ج ۲ ، ص ۳۹۷

۳ – قایل شدن به تحلیل خمس نقض اصول مذهب شیعه امامیّه و نظری ضعیف است همان. ابن مکی عاملی، البیان، ص ۳۵۱

۴ – تصرف در خمس در دوران غیبت کبری ضد احتیاط است و تحلیل خمس، نقض کردن احتیاط در این باره محسوب می شود. طوسی، النهایه، ص۲۰۱

۵ـ علما فتوى به تحلیل خمس نداده اند، و اگر هم فتاوایی در این مورد بوده است متروک شده است.فاضل آبی، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج ۱ ، ص ۲۷۲ .

۶ – وجوب پرداخت خمس در مذهب امامیّه استقرار دارد و به آن عمل شده است و می شود. ابن مکی عاملی، البیان، ص ۳۵۱

۷ – عدم وجوب پرداخت خمس است، جرأت عظیمی می‌خواهد، و اگر هیچ گونه اشکالی در تحلیل خمس نباشد چون مشهور علما از ابتدای غیبت کبری تا کنون از آن اعراض کرده‌اند دیگر این توقیع در مورد تحلیل خمس از اعتبار ساقط می‌شود. انصاری، ص۳۳۰٫

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید.