زمان: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱

استاد: سرکار خانم حسین پور

نشست علمی «بررسی نکات تربیتی سوره لقمان و نامه ۳۱ نهج البلاغه در خطاب به فرزند» با حضور خانم سمیه حسین‌پور به صورت حضوری و مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره‌بری اساتید و طلاب برگزار گردید.

سرفصل‌های نشست علمی:

استاد نخست بیان نمودند که واژه «بنیّ» در سوره‌های مختلف قرآن از جمله هود/۴۲، یوسف/ ۵  ۶۷  ۸۷ ، صافات/ ۱۰۲ و لقمان/ ۱۳  ۱۶  ۱۷ ذکر شده است. از باب نمونه و مصداق بارز آن اشاره به سوره مبارکه لقمان نمودند که حضرت لقمان در آیات متعددی سفارش‌های مختلفی به فرزندشان داشته‌اند. من جمله در آیه «یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ»؛ «پسرم چیزی را همتای خدا قرار نده که شرک، ظلم بزرگی است» (لقمان/۱۳) ایشان به پرهیز فرزند از شرک اهتمام ویژه داشته‌اند.

شمه ای از سوره لقمان

سوره لقمان سوره ۳۱ و دارای آیات مکی و شامل ۳۴ آیه و هدف اصلی مبارزه با شرک و بیان دستورات اخلاقی و اجتماعی است.

مباحث سوره مبارکه بدین شرح می‌باشد: نشانه‌های نیکوکاران، سرگرمی‌های ناسالم (تهمت ناروا به پیامبر^{«صلی الله علیه و آله و سلم»}، آزار پیروان، دعوت از داستان‌سرای بزرگ عرب)، لقمان و سپاسگذاری، لقمان و تربیت فرزند به این صورت که در آیات ۱۳ الی ۱۷ به ترتیب به اموری مانند مبارزه با شرک، احترام به پدر و مادر، اطاعت و فرمان‌برداری محدود، همه چیز حساب دارد، لقمان و یاد خدا، لقمان و نظارت ملی یعنی امر به معروف، لقمان و استقامت (رک: جعفر سبحانی تبریزی، مربی نمونه: تفسیر سوره لقمان، ص۲۸ – ۱۷۸)

دلایل مبدا و معاد، بیان علوم اختصاصی مانند زمان مرگ و برپایی قیامت پرداخته است. (ک: محسن قرائتی، تفسیر سوره لقمان، ص ۲)

در تفسیر نور ذیل آیه ۱۳ سوره لقمان «وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ» صاحب تفسیر نمونه بیان داشته که منظور پسرم می‌باشد. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۷ ، ص ۳۸)

نکاتی که در تفسیر این آیه محل تامل است: موعظه با پسرش با عنوان« فرزندم»، شریک قرار ندادن برای خدا، آموختن شیوه تربیت فرزند از بزرگان، جلب ذهن و حواس شنونده به خود، نیاز فرزند به نصیحت، شروع تبلیغ از نزدیکان، صمیمیت بهترین ارتباط، موعظه رسالت پدر نسبت به فرزند (رک: قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج ۷ ، ص ۲۴۳ – ۲۴۴ )

در آیه ۱۶ سوره لقمان نیز واژه«بُنَّی» منظور پسرم است و در مجموع از علم خداوند به خوبی و بدی انسانها سخن می‌گوید.

همچنین در آیه ۱۷ نیز پسرم منظور بوده و در این آیه از نماز، امر به معروف و نهی از منکر، صبر سخن به میان آمده که از مهمترین دستورات تربیتی و اعتقادی است. (رک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۷ ، صص۵۳- ۵۱)

شایان توجه است که در قرآن ۲۸ مرتبه در کنار نماز زکات یاد شده در این جا امر به معروف آورده شاید به خاطر این که فرزندان ثروتی ندارند. از طرفی رشد معروف‌ها در جامعه مانع بروز بسیاری از منکرات می‌گردد. (رک: قرائتی، محسن، تفسیر سوره لقمان، ص ۲۸ )

همچنین می توان گفت که در قبل اسلام، لقمان سفارش به نماز کرده است. )رک: قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج ۷ ، ص ۲۶۱ )

در مجموع علامه طباطبایی ذیل تفسیر المیزان آیات ۱۶ و ۱۷سوره لقمان بر این نظرند که راجع به عمل و اخلاق پسندیده و بلند مرتبه بودن صبر می‌باشد.

با تتبعی که در نامه ۳۱ نهج البلاغه انجام گرفته می‌توان این‌گونه بیان داشت که واژه «ای بنی» در این نامه ۳مرتبه و واژه« یا بُنَّی» نیز  ۸مرتبه در این نامه اشاره شده است. مجموع آن ۱۱مرتبه می‌شود.

از موضوعات اصلی نامه ۳۱ می‌‎توان به اموری همچون: انسان و حوادث روزگار، مراحل خودسازی، اخلاق اجتماعی، شتاب در تربیت فرزند، روش تربیت فرزند، ضرورت توجه به معنویات، ضرورت آخرت گرایی، معیارهای روابط اجتماعی، تلاش در جمع‌آوری توشه، نشانه‌های رحمت الهی، شرایط اجابت دعا، ضرورت یاد مرگ، شناخت دنیاپرستان، ضرورت واقع‌نگری در زندگی، حقوق دوستان، ارزشهای اخلاقی، جایگاه زن و فرهنگ

پرهیز در امور سیاسی، جدی گرفتن وصیت، دقت در فهم وصیت، پرهیز از پیمودن راه‌های مشکوک، خزانه‌دار دیگران مباش، سپاردن همه چیز به خدا اشاره داشت. (رک: تصحیح: صبحی صالح، متن و ترجمه شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، ص ۳۶ – ۲۳۵)

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در این نامه صفاتی را برای خود و صفاتی را برای فرزندشان امام حسن مجتبی^{علیه السلام} مطرح می‌کنند.

در واقع این خطاب به صورت رسمی و مستقیم به امام حسن می‌رسد ولی در بطن حقیقت آن عامه انسان‌ها خطاب حضرت می‌باشند.

در واقع این نامه بهترین نقشه تربیتی را در اختیار مسلمانان قرار داده است از ابتدای نامه تا انتها می‌توان به رابطه عمیق تربیتی والدین و فرزندان اشاره داشت. به عنوان نمونه در فرازی از نامه ۳۱ به گذر عمر و بهره‌گیری از تجارب گذشتگان اشاره می‌کند به این که زندگی چیزی جز تجربه نیست. اگر کسی از تجارب دیگران بهره بگیرد، در اعمال آنها و نتایجی که از عملشان گرفتند دقت کند و در اخبار عبرت انگیزی که از آنها به یادگار باقی مانده بیندیشد و در آثار بازمانده از آنان با دیده عبرت بین بنگرد، عمری به درازای تمام تاریخ بشریت پیدا می‌کند. (رک: تصحیح: صبحی صالح، متن و ترجمه شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، ص ۷۷)

در واقع این نامه بهترین نقشه تربیتی را در اختیار مسلمانان قرارداده است.

با توجه به بررسی واژه «بنیّ» می‌توان این‌گونه گفت که این واژه به تناسب کاربرد خود در سوره لقمان و نامه ۳۱ نهج البلاغه معنای خاصی را افاده می‌نمایند که نشان‌دهنده اوج بلاغت و فصاحت قرآن و نهج البلاغه می‌باشد و حتی موارد مشترک در کاربست واژه‌ها در قرآن و نهج البلاغه مشاهده می‌شود که دقت وافری را از محقق می‌طلبد.

در خاتمه مخاطبان را به تحقیق و فعالیت بیشتر در این زمینه دعوت و ترغیب نمودند.

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید.