زمان: ۲۴ دی ماه ۱۴۰۱

استاد: سرکار خانم چگینی

سرفصل‌های نشست علمی:

۱ـ انگیزه‌ی نویسنده از تالیف کتاب ۲ـ توضیحاتی در مورد کتاب ۳- دلیل نامگذاری اسم کتاب ۴ـ  نیاز به بحث تاریخی در مورد زن

۵ـ ایدئولوژیک بایدها و نبایدها مباحث زنان ۶ـ مزیت تقسیم‌بندی حقوقی اسلامی بر غیر اسلامی ۷ـ علت تقدم رابطه انسان با خدا، بر رابطه با خود ۸ـ منظور از دیدگاه فطری‌نگری و تجربه‌نگری

جلسه معرفی کتاب « زن، آیت حیات (با تاکید بر بازتاب فطرت در روابط چهارگانه انسان)» نویسندگان کتاب: جمعی از اساتید علوم قرآنی تفسیر قم و مدرسه‌ی اسلام شناسی، با حضور  یکی از مؤلفین کتاب سرکار خانم چگینی و مجری کارشناس خانم سمیه حسین پور با همکاری مدارس علمیه خواهران پیروان حضرت زهرا«سلام الله علیها»، الزهرا«سلام الله علیها» مشهد، ریحانه‌الرسول«سلام الله علیها» تربت حیدریه به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره‌بری اساتید و طلاب، در جمع ایشان برگزار شد.

کتاب بسیار پرمحتوا، مطرح شدن رابطه‌ی انسان با خدا، خود، دیگران و طبیعت، به طور کامل بیان شده است و آوردن موضوعات مربوط روز، فهرست و سرفصلها و استناد دهی آن عالی می‌باشد. جهت معرفی کتاب مذکور سوالاتی از جانب مجری کارشناس مطرح شد و مؤلف محترم کتاب پاسخگو بودند که به شرح زیر می‌باشد:

* انگیزه‌ی نویسنده از تالیف کتاب

وجود دغدغه‌‎هایی مانند ضرورت مبحث زن، تبیین مسائل مربوط به زن در یک مدل جامع و نو، بررسی جهان بینی اسلام به عنوان پایه و اساس دیدگاه اسلام درباره‌ی زن، تکیه جدی بر نصوص و ظواهر آیات به عنوان مبانی بحث زن، توجه به عنصر فطرت به عنوان دومین منبع مسائل زنان، پاسخ به شبهات فمینیستی (به صورت ریشه‌ای)، مقایسه‌ی دیدگاه‌های اسلام و غرب درباره‌ی زنان، یافتن مشترکات و تفاوت‌های حقوقی و تکلیفی زن و مرد، استفاده از مباحث جامعه شناختی و روان‌شناسی جنسیتی در تبیین مطالب، توجه ویژه به روایات مربوط به زن و حل تعارض آنها از طریق قواعد اصول فقه و علم حدیث.

توضیحاتی در مورد کتاب

مسئله‌ی زن از اولین موضوعات مهم جهان است و سیر مطالعات این موضوع زیاد و پر شتاب شده، هر کدام از فلاسفه، هنرمندان، عرفا، جامعه شناسان، سیاستمداران و علمای تعلیم و تربیت یک دیدگاه نسبت به زن دارند که حربه‌ای علیه حق یا باطل ایجاد می‌کنند.

مسئله‌ی زن به شدت مورد سوء استفاده‌ی سیاستمداران است، قدرت‌های سیاست‌مدار سودجو، حمایت از زن را به عنوان اسلحه علیه اسلام استفاده می‌کنند؛ برای توجیه اسلام هراسی خودشان، زن مورد تبعیض، ستم، خشونت، بهره‌کشی، برده‌برداری نوین قرار گرفته است؛ در حالیکه زن از نظر فطرت و شخصیت حقیقی یک موجود مشترک با مرد است.

زن موجودی قابل تبیین در یک سیستم چهار بعدی است روابط چهارگانه: رابطه‌ی انسان با خدا، خود، دیگران، طبیعت.

تعریف انسان در این چهار رابطه است و عامل قدرت و شکوفایی فطرت انسان همین سیستم چهار بعدی جامع و منظم و نوین است، در بین این چهار رابطه، ارتباط انسان با خدا از همه مهم‌تر است چون باعث جهت دهی به سه رابطه‌ی دیگر است.

انسان مظهر برخی صفات خدا می‎‌شود (زن جلوه‌گاه اسم مُحیی است دلیل نامگذاری اسم کتاب) یکی از استعدادهای زنان: تجربه‌‌ی حیات با علم حضوری، چشیدن طعم هستی از درون است.

ابن عربی می‌فرماید: زن در مقایسه با مرد به مُکِّوِن و حیات بخش نزدیک‌تر است. هدف از خلقت نهایی انسان: تجلی اسماء و صفات خدا در انسان، رسیدن به کمال و لقاء الله است. زن به طور طبیعی و فطری صفت محیی را دارد (کسی که تجلی یکی از صفات و اسماء خداست، راحت‌تر تجلی صفات دیگر می‌شود، چون صفات مانند زنحیره به هم وصل است )

پیامبر^{(صلی الله و علیه و آله)}  سه چیز نزد من محبوب شده از طرف پروردگار: عطر، زن، نماز.  زن هم ردیف با عطر آمده چون رایحه‌ی حیاتش به مشام عارفان می‌رسد. برخی گفته‌اند:  زن مظهر جمال و جلال است، برخی: مظهر آمال بشر، برخی: وسیله‌ی معراج مرد، تعاریف متفاوت است،

اما در این کتاب با توجه به اهمیت روابط در زندگی انسان، مسائل زنان در مدل انسان شناسانه‌ی روابط چهارگانه بررسی شده است ( نمایش نقش این روابط در شکوفایی فطرت زن) تعریف فطرت: ماده: فطر، وزن فِعلَ، مصدر نوع، فطرت به معنای: آفرینش خاص و ویژه‌ی انسان. در فرهنگ اسلام: انسان کمال مطلق طلب آفریده شده (خداشناس و خداپرست).

برجسته شدن موقعیت زن در اسلام با بررسی جایگاه زن در تاریخ و ملل گذشته و ادیان پیشین (در برخی از  مکاتب و تمدنهای گذشته، زن منزلتی بسیار پایین داشته است…)؛ ویل دورانت: اسلام یک انقلاب سفید (بدون کوچکترین ضربه‌ای به خانواده، همسر و فرزند) در مورد زن به پا کرد با وجود اینکه زنان آن هیچ کدام از مشکلات زنان غربی را نداشتند از جمله به کارخانه کشاندن زنان و سوء استفاده‌ی هر چه بیشتر از آنها…

اخبار دومین منبع ما در معارف اسلامی است درباره‌ی زن هم نکاتی رو گفته که بعضا معارض هم هستند.. برای همین باید آنها را از جهت محتوا و سند بررسی کنیم ما خبر واحد را نمی‌توانیم در معارف حجت بگیریم.. در حالیکه در فقه می‌توانیم

بحث جمع عرفی: وقتی روایاتی که مربوط به شخصیت حقیقی زن هست را بررسی می‌کنیم توجه می‌کنیم به جمع عرفی میان اخبار یعنی میان تعقید و تخصیص بر ظاهر و .. را که در تعارض با هم هستند را می‌توانیم مورد بررسی قرار دهیم و هیچ کدام را هم رد نکنیم، مثلاً ما مواجه هستیم با دو روایت که ظاهراً باهم در تناقض هستند.. مثلاً ما روایاتی داریم که می‌گوید زن اهل جهنمه.‌. شومه.. عقلش ناقصه..

دسته دوم روایات گفته می‌شود زن دارای مقام معرفی بالا، شایسته، ایمان کامل، منشأ خیر و برکت و … است، ما اگر بخواهیم منشأ خبر واحد را در مباحث غیر فقهی قائل شویم باید این بحث را داشته باشیم، ما در اینجا دو دسته از روایات داریم که دسته اول بر نقص ایمان زن دلالت می‌کند و بعضی دیگر عکس آن است، پیامبر اکرم^{صلی الله علیه و آله و سلم} می‌فرمایند: ای زنان من از شما بی‌ایمان‌تر.. کم‌عقل‌تر، گروهی را ندیدم که بتواند عقل صاحبان خرد را از بین ببرد.

شبیه این حدیث را منابع اهل سنت هم داریم: ما در اینجا سلسه حدیث رو بررسی می‌کنیم؛ که در آن امن ذکره داره که باعث ضعف حدیث شده،  علامه مجلسی هم به ضعف آن تاکید دارند. مولا علـی^{علیه السلام} در خطبه‌ای فرمودند: طلحه و زبیر نزد عایشه آمده و آن را از حق منحرف کردن، پس زنان عقلها و بهره‌‌های ناقص دارند، نقص ایمان ایشان بخاطر ترک نماز در ایام عادت هست و سند این حدیث هم ضعیف است.

محتوای آن را باید با معیارهای مهمی که در بررسی حدیث مهمه بسنجیم و بدون بیان دو مبحث اصول فقهی این بررسی امکان پذیر نیست بنابراین علمای علم اصول دو موضوع: عدم حجیت خبر واحد در معارف و  تعارض ادله، را بیان کرده‌اند، بعد بیان این دو موضوع می‌شود اخبار را از جهت محتوا و سند بررسی کرد.

_اولین معیار قرآن است، مثلاً آیاتی که به صورت نص از کرامات زن گفته یا آیاتی که مؤمنین و مؤمنات را در یک سطح قرار داده و همانطور آیاتی که زن را الگو برای همه مردم معرفی کرده، مثل حضرت مریم سلام الله علیها و آسیه و نتیجه اینکه این روایات با قرآن هماهنگی نداره

_دوم شأن نزول حدیث است، که مورد آن را خاص می‌کند،  مثلاً  این حدیث بعد از جنگ جمل گفته شده و در اینجا چون مسئله حقیقی نیست و شخصیه، مربوط به عایشه است، پس ما نمی‌توانیم آنرا به همه زنان ربط دهیم.

ایدئولوژیک بایدها و نبایدها را، مبتنی بر جهان بینی به ما می‌گوید؛ دستورهای خداوند برای زنان و تکالیف آنها خیلی واضح است.. چه به صورت نص چه روایات مستند؛ بخاطر همین هم مسائل زنان در جهان خیلی مورد هجوم قرار گرفته؛چون خیلی واضح چیزهایی مثل ارث، حجاب، نفقه و… بیان شده، به همین خاطر هم بررسی‌ها و مطالعات در رابطه با حقوق زنان مسلمانان،  خیلی مورد توجه پژوهشگران غربی است.

در این پژوهشها راه‌های مقابله با اسلام را بررسی می‌کنند، عنوان‌هایی مثل اسلام و جنسیت در مالزی، زنان و اسلام، مردان زنان خدا، فرمانبرداری زنان، گامی در جهت استبداد اسلامی، زنان و مذهب و حقوق بشر…

الیته بعضی از آنها مثل خانم وندی شلیت اندیشه‌های درستی دارند.. ایشان از جمله زنان معاصر آمریکایی است که کتابش در سال ۱۹۹۹ چاپ شده به نام بازگشت به عفاف کشف فضیلت گم شده، کتاب دوم در ۲۰۰۷ به اسم‌ دختران به عفاف رو می‌آوردند!

مزیت تقسیم بندی حقوقی اسلامی بر غیر اسلامی چیست؟! از نظر حقوقی منابعی داریم که آن منابع سرچشمه‌ی مبانی و مبانی پایه قوانین هستند. از چهار منبع قرآن‌، سنت، عقل و اجماع که منابع اسلام را تشکیل می‌دهند، مبانی، قوانین و … بوجود می‌آیند.

مبانی دین اسلام از دو بعد قابل بررسی هستند: هستی شناسی، معرفت شناسی

بعد اول؛ بعضی از حقوق‌دانان‌های غیرمسلمان عرف و آداب بشری را منبع حقوق می‌دانند. در حالیکه منبع حقوق باید یک چیز مشترک بین همه مردم باشد و پایدار هم باشد، عرف که مشترک نیست! از نظر اسلام چیزی که سرچشمه الهی است و مشترک است بین همه مردم فطرت است.

فطرت الهی که قرآن آن را اصلِ مشترک همه انسان‌ها معرفی می‌کند (آیه شریفه ۳۰ سوره مبارکه روم).

عنصر با ارزش‌تر فطرت، وحی است! اعتقاد به خدا و گرایش انسان به خدا، مثل گلاب برای گل است.

بعد دوم؛ عقل و نقل(همان اجماع و عقل و سنت).. منبع اصلی هستند.

علت تقدم رابطه انسان با خدا، بر رابطه با خود چیست؟! و چگونه می‌شود آنرا در جوامع امروزی تعریف کرد؟!

از بین روابط چهارگانه انسان، اصلی‌ترین رابطه، رابطه انسان با خداست که روابط دیگران را هم شکل می‌دهد، اگر این پیوند درست نباشد بقیه پیوندهای انسان بی‌ارزش می‌شود، آیات و روایاتی در تایید آن آمده:

• آیه شریفه ۲۴ سوره مبارکه انفال؛ در تفسیر بیان می‌شود قلب جایگاه معرفت انسان است و خدا بین قلب انسان حائل شده یعنی خدا قبل از اینکه خودشو بشناسه خدارو میشناسه.
• سوره مبارکه ق آیه شریفه ۱۶؛ در تفسیر بیان می‌شود خدا بر همه موجودات عالم قیومیت دارد.
• سوره مبارکه حشر آیه شریفه ۱۹؛ در تفسیر بیان می‌شود، آنها خدا را از یاد بردند و خدا آنهارا از یاد خودشون برده، عکس ایه می‌شود: (من عرفه نفسه و قد عرفه حقه). ما اهمیت این موضوع را می‌توانیم اینطور بیان کنیم که هدف از خلقت چیه؟! اگه جواب درستی به این سوال داده بشه فرد به خداشناسی می‌رسه.

آیت بهجت و جوادی آملی هدف از خلقت را اینطور بیان می‌کنند: هدف از خلقت انسان تجلی شدن اسما و صفات خداوند است و اینکه انسان به آن لقای خداوند برسد.

منظور از دیدگاه فطری نگری و تجربه نگری در ارتباط با خود چیست؟!

آیا توانایی‌های آدم فطری است یا تجربی به دست امده؟! در نگاه فطری‌نگری می‌گوییم انسان با گنجینه‌ای از استعدادها به دنیا آمده است، بیشتر روان‌شناسها در این باره دیدگاه ترکیبی دارند؛ یعنی می‌گویند: طبیعت و تربیت هر دو در ساختن شخصیت انسان موثر است، ملاک آنها تربیت و ملاک ما فطرت است.

تجربه‌گرایی هم همان تربیت است.

_کارلونگ که شاگردان فروید هست، و در واقع از منتقدان آن هم هست اعتقاد دارد انسانها دارای ناخودآگاه جمعی هستند، یعنی بخشی از ذهنشان بین همه انسانها مشترک است…

یا در روانشناسی راجرز، واژه‌ی خویشتن، یک مفهموم محوری دارد. خویشتن خود واقعی شامل همه اندیشه‌ها، ادراک‌ها، و ارزش‌هایی که من را می‌سازند  و این خویشتن ادراک شده بر انسان بر خود و جهان تاثیر می‌گزارد، وی به خود آرمانی معتقد است و می‌گوید هر چقدر بین خود آرمانی و خود واقعی کمتر فاصله باشد، فرد احساس خشنودی بیشتری دارد‌.

چطور در ارتباط با دیگران که قائل به رابطه تسخیری هستیم، اجبار و اکراه لازم نمی‌آید؟!

استاد مطهری از رابطه‌ی بین انسان‌ها به رابطه تسخیری تعبیر کردند، که اصلاح قرآنی هست و تسخیر به معنای رام کردن است. در هر اجباری رام کردن هست،  ولی در هر رام کردنی اجبار نیست..!

قرآن رابطه تک‌بینی انسان در زندگی را زندگی اجتماعی، رابطه تسخیری بیان می‌کند، سوره مبارکه زخرف آیه شریفه۳۲.. ما بعضی بر بعضی دیگر برتری دادیم تا بقیه رو تسخیر کنیم، مفسران می‌گویند خداوند همه را نیازمند یک دیگر آفریده است.

در بعد بینش و معرفت فطری به حق تعالی، زنان بخاطر ویژگی‌های روحی و سلامت قلب و خوف و خشوع، در مقایسه با مردان از خداشناسیِ فطریِ  بالاتری برخوردارند، در رابطه با گرایش به دعا و نیایش هم استعداد بیشتری دارند و از مردان توانمندترند، از زاویه بینش فکری هم استعداد و تفکر بالاتری برخوردارند.

در خاتمه استاد مخاطبین را به مطالعه کتاب ترغیب و تشویق کردن که پاسخگوی بسیاری از سؤالات جهت بصیرت افزایی ایشان می‌باشد.