زمان: ۲۰ اسفند ۱۴۰۱

استاد گرامی: سرکار خانم چگینی

سرفصل‌های نشست علمی:

جلسه معرفی کتاب «حقوق اقتصادی زن در اسلام» با حضور  مؤلف کتاب سرکار خانم چگینی و مجری کارشناس خانم سمیه حسین پور با همکاری مدارس علمیه خواهران پیروان حضرت زهرا«سلام الله علیها»، الزهرا«سلام الله علیها» مشهد، اسلام شناسی مشهد  به صورت مجازی و آنلاین در سامانه lms2 جهت بهره‌بری اساتید و طلاب، در جمع ایشان برگزار شد.

جهت معرفی کتاب مذکور سوالاتی از جانب مجری کارشناس مطرح شد و مؤلف محترم کتاب پاسخگو بودند که به شرح زیر می‌باشد:

* معرفی مختصر محتوای کتاب

کتاب در اصل حقوق اقتصادی زن در قرآن بوده است؛ حقوق اقتصادی زن در قرآن یعنی قدرت و توان مالی زن و دستیابی او به منافع مادی می‌باشد که از طرق متعدد مثل اشتغال و نفقه و مهریه و ارث و … برای او میسر شده و برای او ایجاد حق می‌کند.

شناخت حقوق واقعی زن بخصوص در بعد اقتصادی به عنوان رکن اولی و اصیل جامعه انسانی و همچنین به عنوان بقای نوع انسانی و زمینه‌ساز سعادت و فلاح جامعه بسیار حایز اهمیت و انگیزه‌ای قوی برای کاوش و تحقیق در این زمینه است.

امروزه برای پاسخگویی به افراط و تفریط‌های موجود لازم و ضروری است که در مورد حقوق اقتصادی زن بازنگری صورت گیرد تا بتوان شبهات مطرح شده از سوی مخالفان را با مستندات دین مبین اسلام پاسخ داد و جایگاه رفیع زن و منزلت عظیم او را شناساند و اثبات نمود که اسلام قرنها قبل و زمانی که زن ارزشی در جامعه نداشت به حقوق فطری و طبیعی زن کمال عنایت را داشته و مترقی‌ترین قوانین حقوقی را تدوین نموده و تمام نیازهای زن را پاسخ گفته است. زن با توجه به پذیرش نقش‌های گوناگون در اجتماع به عنوان همسر، مادر، خواهر و… از حقوقی برخوردار است. ولی آنچه ما دنبال می‌کنیم توصیف جامعی از زن است که دین مبین اسلام از نظر ارزش و حقوق اقتصادی از شخصیت زن مسلمان ارائه داده است. لذا جهت بررسی دقیق موضوع به آیات قرآن دیدگاه مفسران شیعه و سنی، روایات و آرای فقها و صاحبنظران از قدما و معاصرین پرداخته است.

این نوشتار در پنج فصل تنظیم شده: فصل اول تشریح حق مالکیت زن؛ مالکیت و استقلال اقتصادی زنان، اشتغال زنان، اجره المثل و…؛ فصل دوم: نفقه، تاریخچه نفقه زوجه، انواع نفقه، نظرات فقها و…؛ فصل سوم: مهریه، تاریخچه مهریه، فلسفه مهریه، مصادیق مهریه، جهیزیه و …؛ فصل چهارم: ارث، مفهوم ارث، تاریخچه ارث، فلسفه ارث، شبهات و…؛ فصل پنجم: دیه و قصاص، تاریخچه قصاص، موارد قصاص و دیه، شبهات و … انشاالله مطالب پاسخگوی سوالات وارده و رفع ابهامات مخاطبین باشد.

طبق فهرست مطالب «بحث حق مالکیت و اشتغال زن در قانون ایران» تا چه میزان نیاز به بحث بود؟

انعکاس آیات و روایات در قانون است، قانون ما براساس آیات و روایات و دستورات اسلام تنظیم شده است، چرا که اگر دستورات اسلام قانونی نشود توان پیگیری امری وجود ندارد و پیگرد قانونی ندارد و اگر به صورت قانون درآید قابل مطالبه می‌باشد و اگر ظلم و اجحافی در حق زنان صورت گیرد قابل پیگیری می‌باشد. قانون هم نشأت گرفته از آیات و روایات است.

پیشینه موضوع:

بحث حقوق و دارایی‌های زن از بعد اسلام بوده و به خاطر اهمیت آن پژوهشهای زیادی صورت پذیرفته و اسلام اولین منادی آن بوده است.

کتاب خانواده در قرآن دکتر احمد بهشتی به موضوع مهریه و نفقه پرداخته، کتاب زن در آینه جمال و جلال آیت الله جوادی آملی، کتاب نفقه زوجه در حقوق انگلیس، ایران و هند، تالیف آقای راشدی، مقاله حقوق  تکالیف زن در اسلام، مقاله استقلال اقتصادی زنان خانم هما مهری و … به مباحث زنان پرداخته‌اند.

در این تحقیق سعی شده از دیدگاه مفسرین و کتب فقهی به عنوان منابع دست اول استفاده شود تا مطالب جامع و غنی جمع آوری گردد.

در این کتاب از یازده کتب تفسیری استفاده شده من جمله کتب تفسیری اهل سنت زمخشری، و تفسیر کبیر، المنار چون از قدمت بیشتری برخوردار هستند و حقوق فقهی هم بیان شده است.

توضیحات مختصری در مورد اجره المثل ارائه شود و تفاوت آن در دیدگاه امامیه و اهل سنت؟

اصل اجره المثل از حقوق زنان در زمان طلاق م‌باشد که با شرایط خاص تعلق می‌گیرد.

اجره المثل به معنای پرداختن اجرت کارهایی است که زن در خانۀ شوهر انجام داده در حالی‌که این امور از وظایف شرعی او نبوده و برای این کار قصد تبرع (مجانی بودن) نیز نداشته باشد، در این موارد، شوهر موظف به پرداخت اجره المثل این کارها می‌باشد. این اجرت به حکم قانون و متناسب با کارهایی است که زن در خانه انجام داده و پرداخت آن ارتباطی با دارایی شوهر ندارد و در هر صورت باید پرداخت شود.

در بحث طلاق بائن از دیدگاه امامیه و اهل سنت چه تفاوت‌هایی است؟

ابوالفتوح رازی می‌گوید: نزد ما و شافعی برای مطلقه رجعیه حق سکنی و نفقه است و اگر طلاق بائن باشد، نفقه و سکنی به عقیده ما برای او نیست و شافعی گفته حق سکنی برای مطلقه بائنه هست و نفقه ندارد و اهل عراق گفتند اگر بائن باشد و اگر رجعی نفقه و سکنی دارد.

در تفسیر صافی نیز حق سکنی و نفقه را در مدت عده برای مطلقه رجعیه واجب دانسته است. دادن نفقه باید با احترام داده شود.

منظور از قراین حالیه گاهی اوقات قرینه در لفظ می‌آید ولی از اوضاع و احوال فضای خطاب مراد متکلم فهمیده می‌شود در روایات گاهی حکم واقعی را معصوم بیان می‌کند یا حکم ظاهری در مقام تقیه بودن که با توجه به بررسی شرایط حاکم در عصر معصوم صورت می‌پذیرد. قراین حالیه خیلی مهم است که به آن توجه شود.

موانع استحقاق نفقه در حقوق مدنی یکی از موارد زنان ناشزه می‌باشند که مستحق نفقه نیستند. مواردی که وظایف خویش را رعایت نکند، موانع مشروعیت بیماری زن، برای عمل واجب بیرون رفتن باعث نشوز نیست یا مرد بیمار باشد. که در این موارد استحقاق نفقه دارد.

وجه اشتراک مهریه در اقوام گذشته مثلا در یونان قدیم باید داماد مبلغی به پدر دختر داده می‌شده تا بتوانند امر ازدواج صورت پذیرد. در اسلام هم بدین صورت بوده است. حق زوجیت هم در قدیم بوده که منسوخ شده است در اسلام هم در آیه چهار سوره نساء مهریه و صداق را به طور مفصل بیان کرده که عطیه‌ای از جانب خداست و متعلق به خود دختر هست نه خانواده دختر ….

نسبت به مقوله اقل مهریه در امامیه و اهل سنت

در فقه شیعه اقلیتی وجود ندارد قول سید مرتضی که مهر از مهرالسنه نباید بیشتر باشد. که در باب استحباب است

اهل سنت قیمتی برای کمی آن ذکر نکردن و گفتن کم و بی‌ارزش نباشد.

در مقوله ارث کدام مذهب شباهت بیشتری دارد.

ارث تأسیسه اسلام هست و حق و حقوق در اسلام بیان شده آیات ارث آیات صریحی می‌باشد. حکمت نصف ارث بردن زنان هم کاملاً بیان شده که با توجه به مسئولیتهای مرد به او واگذار می‌شود. که اگر با دقت تامل شود دوبرابر سهم بردن مرد به نفع زنان نیز می‌باشد.

روایات مخالف با روایات مشهور آیا محدود به همین روایات مطرح در کتاب است

روایات بیشتر گزینشی و مستند و قابل جمع با روایات مشهور می‌باشد.

در خاتمه استاد مخاطبین را به مطالعه کتاب ترغیب و تشویق کردن که پاسخگوی بسیاری از سؤالات و شبهات ایشان می‌باشد.