زمان: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲

استاد گرامی: سرکار خانم حسین پور

نشست علمی نگرشی به شخصیت علمی علامه شیخ کلینی و معرفی اثر ارزشمند اصول کافی ایشان با حضور سرکار خانم سمیه حسین پور پژوهشگر و مدرس حوزه در تاریخ ۲۰اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ در مدرسه علمیه پیروان با حضور اساتید و طلاب پژوهشگر سطح دو و سطح سه برگزار شد.

سرفصل‌های نشست علمی:

نخست استاد با طرح سؤالاتی به شرح زیر بحث را آغاز نمودند:

مرحوم کلینی کیست؟
ثقه الاسلام کلینی صاحب کدام اثر است؟
این اثر چه شاخصه هایی نسبت به سایر آثار حدیثی دارد؟
کدام یک از علمای اهل سنت معاصر یا نزدیک به عصر ثقه الاسلام کلینی می باشد؟
این عالم  اهل سنت مولف چه اثر حدیثی هست؟
مرحوم کلینی از چهره های ماندگار و برجسته حدیث پژوه مسلمان می باشد که شیعه و سنی و خاورشناسان به قدرت علمی وی و جایگاه والای کتابش اذعان دارند. در این مجال به اختصار از زندگی علمی و کتاب ارزشمند الکافی سخن به میان آمده است.
محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی در حدود سال ۲۵۵ ه ق متولد شد و در  سال ۲۳۹ ه ق از دنیا رفت. ( ریحانه الادب،ج۸، ص۸۰)

جایگاه علمی کلینی

کلینی با چهار سفیر و نماینده خاص امام زمان علیه‌السلام هم عصر بود. ایشان را به ‌راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می‌ستودند؛ وی نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شد. (شرح مشیخه من لا یحضره ‌الفقیه، ص۲۶۷)
با توجه به شهرت و آوازه کلینی، شیعه و سنی به وی لقب «ثقه الاسلام» داده اند. این نکته نیز قابل توجه است که به سبب تقوا، علم و فضیلت او، مردم در رفع مشکلات دینی و گرفتن فتوا به ایشان مراجعه می‌کردند. (ریحانه الادب،ج۵، ص۷۹)
تامل در زندگی علمی مرحوم کلینی بیان کننده اوج قدرت و تسلط علمی ایشان به مباحث و مسائل می باشد از این رو  از وی با عناوین ابوجعفر، محمد بن یعقوب، ابن اسحاق، ثقه الاسلام، رازی و … یاد کرده اند. ( الکلینی و الکافی، ص۱۲۴ و ۱۲۵)
بزرگان علم زندگی علمی ایشان را با جملات مختلفی به تصویر کشیده اند که می توان به نمونه هایی از آن ها اشاره داشت:
شیخ طوسی: ابوجعفر محمّد بن یعقوب کلینی، دانشمندی جلیل‌القدر و عالم به اخبار و احادیث بود. (رجال طوسی، ص۴۹۵)
شیخ طوسی: در «الفهرست»  ایشان را فردی مورد اعتماد و متخصص در مباحث روایی می داند. ( الفهرست، ص ٢١٠)
شیخ صدوق: با لقب «الشیخ الفقیه» از ایشان یاد می کرد. ( من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص ١۶۵)
علامه محمدباقر مجلسی: این گونه به وصف ایشان پرداخته اند: « ثقه الاسلام، شیخ تمام، مقبول بین خاص و عام یا همان شیعه و سنی، که مجاهده و تلاش در اسلام داشته است. (جامع الرواه، ج٢، ص ۵۵٠)

اساتید  کلینی
از اساتید به نام و صاحب نظر کلینی می توان به « علی بن إبراهیم بن هاشم قمّی»،  «محمد بن یحیى عطار اشعری»، «أبو العباس محمد بن جعفر رزّاز»، « أبو علی أحمد بن إدریس اشعری » و … اشاره کرد.) موسوعه طبقات ‏الفقهاء، ج ‏۴، ص ۴۷۹)
همچنین می توان به این نکته نیز توجه داشت که در هنگام مراجعه به کتاب الکافی عبارت هایی نظیر «عده من اصحابنا» ، «جماعه من اصحابنا» مشاهده می شود که در واقع ، اشاره به مشایخ  کلینی دارد.
شاگردان
عظمت علمی کلینی و جایگاه والایی که در میان اهل علم از گذشته تا کنون داشته است می توان به شمار شاگردان و راوایانی که از ایشان نقل روایت می کردند، اشاره کرد.
از جمله این شاگردان معروف می توان « ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی » صاحب کتاب «کامل الزیارات» را نام برد.  (الکلینی و الکافی، ص۱۸۲)
تالیفات کلینی
در مورد آثاری که از ایشان به یادگار مانده و ثمره سال ها تلاش و مجاهدت علمی وی می باشد، موارد متعددی یافت می شود از قبیل: کتاب تفسیر الرؤیا، کتاب الدعاء، کتاب الرسائل ( الذریعه، ج۴، ص ٢٠٧ و ج۸ ص۱۸۵)

در این جا صرفاً به توضیح و تبیین کتاب ارزنده «الکافی» اشاراتی می شود. در علت نام‌گذاری کتاب به کافی می توان این گونه گفت همان گونه که از مقدمه کتاب پیداست. ایشان قصد تالیف کتابی داشته که همه فنون علم دین را دارا باشد.( الکافی، ج۱، ص۹ و۱۰)

یکی از مهم‌ترین آثار کلینی، کتاب «الکافی»است که در سه بخش اصول، فروع و روضه تألیف شده است.
اصول کافی شامل احادیث اعتقادی است و  باب هایی مانند کتاب العقل و الجهل،  فضل العلم، التوحید، الحجه، الایمان و الکفر،  الدعا،  فضل القرآن و العشره را دارد.
فروع کافی نیز شامل مباحث فقهی گسترده ای می باشد: کتاب الطهاره، الحیض، الصلاه،  الزکاه والصدقه، الصیام، الحج،الجهاد، المعیشه، النکاح، العقیقه، الطلاق، العتق والتدبیر والمکاتبه، الصید، الذبائح، الاطعمه، الاشربه و … .
آخرین بخش این کتاب با عنوان روضه است که شامل احادیثی در زمینه اخلاق، تاریخ و … است.

پس از کلینی
با توجه به قدمتی که کتاب الکافی داشت و تاثیراتی که در متون پس از خود داشت. این امر به مرور زمان سبب شد که شرح ها، ترجمه ها و تعلیق های فراوانی از سوی حدیث پژوهان به رشته تحریر در آید.
به عنوان مثال می توان به برخی از معروف ‌ترین شرح ‌ها من جمله «مرآه العقول» از علامه مجلسی، «شرح اصول کافی» از ملا صدرا شیرازی و …  اشاره کرد.
معــرفـی کتـاب:

شناخت نامه کلینی و الکافی، محمد قنبری،  قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۷
کافی پژوهی،(گزارش پایان نامه های مرتبط با کلینی و الکافی)، محمد علی ایازی، قم،  موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۷
جستارهایی در مدرسه کلامی قم، جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی، دارالحدیث، قم، ۱۳۹۵